DHA (Δοκοσαεξανοϊκό οξύ): Ένα αρχαίο θρεπτικό συστατικό για τον σύγχρονο ανθρώπινο εγκέφαλο

Για χιλιάδες χρόνια, η διατροφή, σε συνδυασμό με άλλες πτυχές της καθημερινής ζωής, όπως η άσκηση, είχε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της γνωστικής ικανότητας και της εξέλιξης του εγκεφάλου. Οι εξελίξεις στη μοριακή βιολογία αποκάλυψαν την ικανότητα των προερχόμενων από τρόφιμα σημάτων, να επηρεάζουν τον ενεργειακό μεταβολισμό και τη συναπτική πλαστικότητα και, ως εκ τούτου, να μεσολαβούν στη γνωστική λειτουργία, η οποία είναι καθοριστική για την εξέλιξη του σύγχρονου εγκεφάλου. 

Η γνωστική ικανότητα των ανθρώπων είναι αναμφισβήτητα η πιο προηγμένη σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, καθώς οι άνθρωποι εξελίχθηκαν με έναν μοναδικά μεγάλο εγκέφαλο μεταξύ των επίγειων θηλαστικών. Αυτή η πρόοδος πιστεύεται ότι προσφέρεται από έναν διευρυμένο εγκεφαλικό φλοιό και έναν πολύ ανεπτυγμένο προμετωπιαίο φλοιό, και οι δύο είναι περιοχές του εγκεφάλου σημαντικές για τη γvωστική λειτουργία.

Πάνω από το μισό του ξηρού βάρους του εγκεφάλου αποτελείται από λιπίδια όπως τα ωμέγα-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (PUFAs) και το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA), κάτι που υποδηλώνει τον βασικό ρόλο αυτών των μορίων, στη βέλτιστη ανάπτυξη, ωρίμανση και γήρανση των νευρωνικών δομών και δικτύων.

 

Δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA)

Τα ωμέγα 3 λιπαρά οξέα βρίσκονται στα τρόφιμα σε 3 μορφές: το α-λινολενικό οξύ (ALA), το εικοσαπενταενοϊκό οξύ (EPA) και το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA). To α-λινολενικό οξύ (ALA) μετατρέπεται σε μικρές ποσότητες στο σώμα μας σε EPA και DHA, και το συναντάμε σε φυτικά τρόφιμα (σπόροι Chia, λιναρόσπορο, καρύδια, λαχανάκια Βρυξελλών, κ.α). Αντίθετα τα EPA και DHA τα συναντάμε κατά κύριο λόγο σε λιπαρά ψάρια και ιχθυέλαια.

Το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) λοιπόν, είναι το κυρίαρχο ωμέγα-3 πολυακόρεστο λιπαρό οξύ θαλάσσιας προέλευσης, θεμελιώδες για τον σχηματισμό και τη λειτουργία του νευρικού συστήματος, ιδιαίτερα του εγκεφάλου και του αμφιβληστροειδούς των ανθρώπων. Ο αξιοσημείωτος ρόλος του DHA είναι ζωτικής σημασίας για τη δομή και τη λειτουργική ανάπτυξη του εγκεφάλου των εμβρύων, των βρεφών και για τη διατήρηση της υγιούς εγκεφαλικής λειτουργίας των ενηλίκων. 

Ποσοτικά, το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) είναι το πιο σημαντικό ωμέγα-3 λιπαρό οξύ στον εγκέφαλο, καθώς το εικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA) και το α-λινολενικό οξύ (ALA) υπάρχουν μόνο σε πολύ μικρές ποσότητες. Το DHA αποτελεί πάνω από το 90% των ωμέγα-3 λιπαρών στον εγκέφαλο και 10% –20% των συνολικών λιπιδίων του. 

Το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) που βρίσκεται στον εγκέφαλο, μπορεί να επηρεάσει τη νευρολογική λειτουργία διαμορφώνοντας τις οδούς μεταγωγής σήματος, τη νευροδιαβίβαση, τη νευρογένεση, τη μυελίνωση, τη λειτουργία των υποδοχέων της μεμβράνης, τη συναπτική πλαστικότητα, τη νευροφλεγμονή, και την ακεραιότητα της μεμβράνης. 

Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν εξελιχθεί με μια βασική πηγή προσχηματισμένου δοκοσαεξαινοϊκού οξέος (DHA) στη διατροφή. Ένα σημαντικό σημείο καμπής στην ανθρώπινη εξέλιξη ήταν η ανακάλυψη υψηλής ποιότητας, εύπεπτων θρεπτικών συστατικών από παράκτια θαλασσινά και πηγές γλυκών υδάτων. Η πολυεθνική εκμετάλλευση θαλασσινών από κατοίκους της ακτής συνέπεσε με την ταχεία επέκταση της γκρίζας ύλης στον εγκεφαλικό φλοιό, που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο ανθρώπινο εγκέφαλο. 

Σε αντίθεση με τα φωτοσυνθετικά κύτταρα σε φύκια και ανώτερα φυτά, τα κύτταρα των θηλαστικών δεν διαθέτουν τα ειδικά ένζυμα που απαιτούνται για τη de novo σύνθεση άλφα-λινολενικού οξέος (ALA), τον πρόδρομο για όλες τις συνθέσεις ωμέγα-3 λιπαρών οξέων. Ωστόσο η ενδογενής σύνθεση του DHA από ALA σε ανθρώπους είναι πολύ χαμηλότερη και πιο περιορισμένη από ό, τι είχε υποτεθεί προηγουμένως. Συνεπώς, οι πηγές προσχηματισμένου DHA που περιλαμβάνονται σε λιπαρά ψάρια (ειδικά σολομό, σκουμπρί, σαρδέλες και ρέγγες) καθώς και σε ιχθυέλαια, είναι απαραίτητες σε όλο τον κύκλο ζωής για τη διατήρηση της συνολικής υγείας του εγκεφάλου. 

DHA κατά τη διάρκεια της κύησης και της βρεφικής ηλικίας

Η γνώση της σημασίας του δοκοσαεξανοϊκού οξέος (DHA), και των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλυσίδας (LCPUFAs) στη νευροανάπτυξη ελήφθη αρχικά από μελέτες σε ζώα και στην πορία σε ανθρώπους. Αυτά τα λιπαρά οξέα συσσωρεύονται ταχέως στον εγκέφαλο κατά την ανάπτυξη μέσω της μεταφοράς του πλακούντα κύησης και κατά την διάρκεια του πρώτου μεταγεννητικού έτους βρίσκονται σε υψηλές συγκεντρώσεις στο μητρικό γάλα. 

Αναφορές για ενισχυμένη πνευματική ανάπτυξη σε παιδιά που θηλάζουν και αναφορές που συνδέουν την ανεπάρκεια ωμέγα 3 λιπαρών οξέων με νευροαναπτυξιακές διαταραχές έχουν τονίσει τη φυσιολογική σημασία του DHA στο οπτικό και νευρικό σύστημα.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι το DHA συσσωρεύεται σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μάθηση και τη μνήμη. Πολλές διαταραχές ανάπτυξης όπως η δυσλεξία, η διαταραχή φάσματος του αυτισμού, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, η υπερκινητικότητα, η σχιζοφρένεια κ.λπ. σχετίζονται αιτιωδώς με το μειωμένο επίπεδο DHA.

Μεταγεννητικά, η σημασία του DHA που λαμβάνεται από το μητρικό γάλα για την ανάπτυξη των νευρώνων έχει αναφερθεί επανειλημμένα. Οι υψηλές συγκεντρώσεις DHA στο μητρικό γάλα έχουν συσχετιστεί με αρκετά θετικά οφέλη για την υγεία που σχετίζονται με τον εγκέφαλο στα βρέφη. Αυτές οι συσχετίσεις περιλαμβάνουν καλύτερη ικανότητα προσαρμογής στις αλλαγές του περιβάλλοντος, καλύτερη νοητική ανάπτυξη, βελτιωμένο συντονισμό χεριού-ματιού και καλύτερες βαθμολογίες προσοχής. 

Η περιεκτικότητα σε DHA του μητρικού γάλακτος εξαρτάται άμεσα από τη διατροφή της μητέρας. Το διαιτητικό προσχηματισμένο DHA στο μητρικό γάλα των παμφάγων μητέρων υποστηρίζει πολλαπλάσιο DHA από ό, τι βρίσκεται στο μητρικό γάλα των απολύτως φυτοφάγων (vegans).  Επομένως, η επαρκής παροχή DHA στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη διατροφική πρόσληψη της μητέρας, και αυτή η παροχή είναι πολύ σημαντική για τη γνωστική ανάπτυξη των απογόνων.

Μια πρόσφατη μεγάλη μελέτη έδειξε ότι μια χαμηλότερη πρόσληψη θαλασσινών, πλούσια πηγή DHA, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης συσχετίστηκε με κίνδυνο μη βέλτιστης ανάπτυξης. Αντίθετα, τα παιδιά που γεννήθηκαν από μητέρες με μεγάλη πρόσληψη θαλασσινών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης εμφάνισαν μεγαλύτερη φιλοκοινωνική συμπεριφορά, καλύτερες βαθμολογίες κινητικής και κοινωνικής ανάπτυξης και υψηλότερη λεκτική νοημοσύνη στην ηλικία των οκτώ ετών. Οι δοκιμές έχουν επίσης παράσχει στοιχεία για μια θετική επίδραση της συμπλήρωσης DHA κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Για παράδειγμα, η λήψη 200 mg DHA από το στόμα ημερησίως για τέσσερις μήνες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης βελτίωσε τις γνωστικές ικανότητες των παιδιών που δοκιμάστηκαν στην ηλικία των πέντε ετών.

Η διαιτητική πρόσληψη DHA οδηγεί σε δοσοεξαρτώμενη αύξηση των επιπέδων DHA του μητρικού γάλακτος. Έτσι το μητρικό γάλα είναι πλήρες σε βασικά λιπαρά οξέα, από τη στιγμή που η μητέρα έχει μία ισορροπημένη σε λιπαρά διατροφή, ενώ οι περισσότερες βρεφικές φόρμουλες έχουν χαμηλή ή μηδενική περιεκτικότητα. Μελέτες σε σύγχρονους ανθρώπους δείχνουν ότι τα σύγχρονα βρέφη που καταναλώνουν βρεφικές φόρμουλες που περιλαμβάνουν μόνο πρόδρομα DHA έχουν χαμηλότερα επίπεδα DHA από ό, τι εκείνα που λαμβάνουν πηγές προσχηματισμένου DHA. Τυπικά, τα επίπεδα DHA στους ιστούς είναι υψηλότερα σε βρέφη που θηλάζουν σε σύγκριση με βρέφη που τρέφονται με βρεφικές φόρμουλες. Έτσι, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο θηλασμός τους πρώτους έξι μήνες της ζωής συνιστάται για τη βέλτιστη ανάπτυξη του μωρού, υπό την προϋπόθεση ότι η διατροφική κατάσταση της μητέρας είναι ευνοϊκή. Αυτή είναι μια σημαντική σύσταση και επιβεβαιώνεται από πολλές μελέτες που επιβεβαιώνουν την ανώτερη νευρωνική ανάπτυξη των βρεφών που θηλάζουν σε σύγκριση με τα βρέφη που τρέφονται με βρεφικές φόρμουλες. 

Επιπλέον η πρόσληψη ωμέγα 3 λιπαρών οξέων και DHA, έχουν πολλαπλά οφέλη σε διάφορες παιδιατρικές παθήσεις, όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής, ο Αυτισμός κ.α, συμβάλλοντας στον μετριασμό των συμπτωμάτων. 

 

Τα υψηλά διατροφικά ωμέγα-6 λιπαρά οξέα συμβάλλουν στη μείωση του DHA στον  εγκέφαλο

Η ομάδα των ωμέγα-6 λιπαρών οξέων που βρίσκεται κυρίως σε σπορέλαια, ξηρούς καρπούς και σπόρους, έχει εξαιρετική σημασία για την εύρυθμη λειτουργία του σώματoς. Δύο από τα οξέα της ομάδας είναι τα σημαντικότερα: το Λινολεϊκό οξύ, το οποίο είναι απαραίτητο, άρα δεν μπορεί να συντεθεί στον οργανισμό μας και πρέπει να το λάβουμε με τις τροφές, και το Γάμμα Λινολενικό Oξύ (Gamma Linolenic Acid/GLA), το οποίο έχει μεγάλη θεραπευτική αξία.

Το λινολεϊκό οξύ παρόλο που είναι τόσο σημαντικό, η υπερκατανάλωση του μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγείας και συμπτώματα ανεπάρκειας των EPA και DHA, εάν η διατροφή μας είναι φτωχή στα πολύτιμα αυτά λιπαρά οξέα και το σώμα μας βασίζεται για τη σύνθεση τους στο άλφα λινολενικό οξύ.

Επιπλέον το λινολεϊκό οξύ (ωμεγα 6), ανταγωνίζεται για το ίδιο ένζυμο-μετατροπέα με το άλφα λινολενικό οξύ (ωμέγα 3) μειώνοντας ακόμα περισσότερο την μετατροπή του τελευταίου σε EPA και DHA.

Επίσης, η ανεπαρκής πρόσληψη ωμέγα-3 λιπαρών οξέων μειώνει το DHA και αυξάνει τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα στον εγκέφαλο. Η μειωμένη DHA στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο οδηγεί σε ελλείμματα στη νευρογένεση, στον μεταβολισμό των νευροδιαβιβαστών και σε μεταβολή της μάθησης και της οπτικής λειτουργίας. 

Από την άλλη, μια δίαιτα που χαρακτηρίζεται από υψηλότερη πρόσληψη τροφών που περιέχουν ωμέγα 3 λιπαρά οξέα και χαμηλότερη πρόσληψη ωμέγα 6 λιπαρών οξέων, έχει συσχετιστεί με χαμηλότερο κίνδυνο από την νόσο Αλτσχάιμερ, ταχύτερη εκτέλεση γνωστικών εργασιών και βελτίωση ορισμένων συμπεριφορών που σχετίζονται με παθήσεις, όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, η υπερκινητικότητα, η διπολική διαταραχή, η σχιζοφρένεια, η παρορμητική συμπεριφορά, και η γνωστική λειτουργία. 

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των μελετών, η αναλογία ωμέγα-3 προς ωμέγα-6 λιπαρών οξέων στη διατροφή των κατοίκων των ανεπτυγμένων δυτικών χωρών είναι σήμερα της τάξεως του 1 προς 24, ενώ όταν ο άνθρωπος ζούσε σαν κυνηγός και συλλέκτης καρπών ήταν της τάξεως του 1 προς 5.

Αν λάβουμε υπ` όψιν μας ότι ο οργανισμός του ανθρώπου παραμένει βασικά αναλλοίωτος από την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα, τότε η μεγάλη αυτή διατροφική ανατροπή μπορεί να εξηγήσει τις επιδημικές διαστάσεις που έχουν λάβει σήμερα οι εγκεφαλικές διαταραχές, καθώς και οι καρδιοπάθειες, ο καρκίνος, ο διαβήτης και οι άλλες εκφυλιστικές και όχι μόνο ασθένειες.

 

DHA κατά τη φυσιολογική γήρανση

Το αυξανόμενο προσδόκιμο ζωής στους πληθυσμούς των πλούσιων χωρών θέτει το πιεστικό ερώτημα για το πώς οι ηλικιωμένοι μπορούν να διατηρήσουν τη γνωστική τους λειτουργία. Η γνωστική παρακμή χαρακτηρίζεται από απώλεια βραχυπρόθεσμης μνήμης λόγω προοδευτικής βλάβης των υποκείμενων διεργασιών του εγκεφαλικού κυττάρου. 

Ο γηράσκων εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε φλεγμονώδεις και οξειδωτικές αλλοιώσεις, οι οποίες μπορεί να υποκρύπτουν μειώσεις στη μάθηση και τη μνήμη.

Ο συνολικός όγκος της φαιάς ουσίας μειώνεται με την ηλικία, αντιστοιχώντας σε μια παράλληλη μείωση της σύνθεσης DHA. Είναι σημαντικό ότι η πρόσληψη ωμέγα 3 λιπαρών οξέων συσχετίζεται θετικά με τον όγκο της φαιάς ουσίας στις περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τη γνωστική λειτουργία σε φυσιολογικούς, ηλικιωμένους ενήλικες. Κατά τη διάρκεια της φυσιολογικής γήρανσης υπάρχει σταδιακή απώλεια 10% -15% των συνολικών νευρωνικών συνάψεων με αποτέλεσμα μια γνωστική παρακμή που παρατηρείται συνήθως γύρω στα 65, και ένας αυξανόμενος κίνδυνος άνοιας που είναι σε μεγάλο βαθμό αμελητέος πριν από την ηλικία των 60 ετών. 

Οι διατροφικές έρευνες δείχνουν ότι η περιεκτικότητα ωμέγα-3  λιπαρών οξέων στις δυτικές δίαιτες είναι πολύ χαμηλή για να παρέχει στον εγκέφαλο μια βέλτιστη παροχή δοκοσαεξανοϊκού οξέος (DHA), του κύριου ωμέγα-3 λιπαρού οξέος στις κυτταρικές μεμβράνες. Η ανεπαρκής DHA του εγκεφάλου έχει συσχετιστεί με εξασθένηση της μνήμης, συναισθηματικές διαταραχές, Αλτσχάιμερ και αλλοιωμένες εγκεφαλικές διεργασίες. 

Ανθρώπινες μελέτες υποδεικνύουν ότι μια επαρκής διαιτητική πρόσληψη ωμέγα 3 λιπαρών οξέων μπορεί να περιορίσει την εγκεφαλική βλάβη που σχετίζεται με την ηλικία, βελτιστοποιώντας τους ενδογενείς μηχανισμούς επιδιόρθωσης του εγκεφάλου, καθώς και να βελτιώσει τον σχηματισμό μνήμης, να επιβραδύνει τη γνωστική παρακμή και να προστατεύσει από τον κίνδυνο της γεροντικής άνοιας. 

Επίσης το DHA και συγκεκριμένα ένα από τα παράγωγά του γνωστό ως νευροπροτεκτίνη D-1 (NPD-1), έχει νευροπροστατευτικές ιδιότητες κατά της γήρανσης του εγκεφάλου, των νευροεκφυλιστικών ασθενειών και των τραυματισμών που προκαλούνται μετά από επεισόδια ισχαιμίας-επαναιμάτωσης του εγκεφάλου.

Τέλος, η κατάσταση του DHA του εγκεφάλου επηρεάζει τη νευρογένεση που συμβαίνει στον ιππόκαμπο και βοηθά στη διατήρηση της γνωστικής λειτουργίας καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής. Οπότε η χορήγηση δοκοσαεξανοϊκού οξέος (DHA), είναι σημαντικότατη για την πρόληψη της φθοράς του εγκεφάλου που σχετίζεται με την ηλικία.

 

Η εξέλιξη της εγκεφαλικής λειτουργίας υψηλής τάξης στους ανθρώπους μπορεί να αποδοθεί στην πρόσληψη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων εκ των οποίων το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) έχει ιδιαίτερη σημασία. 

Το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) είναι άφθονο στον ανθρώπινο εγκέφαλο και είναι μια απαραίτητη απαίτηση σε κάθε βήμα ανάπτυξης του εγκεφάλου, όπως πολλαπλασιασμός νευρωνικών κυττάρων, νευρογένεση, μετανάστευση, διαφοροποίηση, συναπτογένεση κ.λπ. 

Συνολικά, το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) φαίνεται να έχει την ικανότητα να επηρεάζει πολλές διαφορετικές οδούς σηματοδότησης, συστήματα υποδοχέων, δραστηριότητες ενζύμων, δομές μεμβράνης και δυναμικές που τελικά οδηγούν σε συνολική καλύτερη ανάπτυξη, συντήρηση και γήρανση του κεντρικού συστήματος (ΚΝΣ), με αποτέλεσμα τη βέλτιστη γνωστική απόδοση καθ ‘όλη τη διάρκεια ζωής.

Αυτά τα οφέλη απαιτούν πιθανώς μια διαρκή παροχή DHA σε όλη την ανάπτυξη, την εφηβεία και την ενηλικίωση, για τη δημιουργία και τη διατήρηση επαρκών δεξαμενών ή/και την αναπλήρωση των εξαντλημένων νευρωνικών αποθεμάτων. 

Ωστόσο, η σύγχρονη διατροφή τυπικά στερείται σημαντικών ποσοτήτων DHA. Ως εκ τούτου, στους σύγχρονους πληθυσμούς, η διατήρηση των βέλτιστων επιπέδων DHA στον εγκέφαλο καθ ‘όλη τη διάρκεια ζωής απαιτεί πιθανώς τη λήψη προσχηματισμένου DHA μέσω διαιτητικών ή συμπληρωματικών πηγών.

Ο πλούσιος σε δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) ανθρώπινος εγκέφαλος, απαιτεί μια άφθονη και διαρκή πηγή, διαιτητικού δοκοσαεξανοϊκού οξέος (DHA) για να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές του, καθώς τελικά, η σωστή λειτουργία του εγκεφάλου εξαρτάται σημαντικά από τη διατήρηση της βέλτιστης λιπιδικής του σύνθεσης.

 

Ιωάννης Κάργας

Aπό την ομάδα της VioGenesis

Krill Oil 600 mg 60 softgels

Πατενταρισμένο έλαιο κριλ Superba™ από μικρές γαρίδες της Ανταρκτικής.

Omega 3 – TG Fish Oil 60 enteric coated caps

Ιχθυέλαιο 50 / 25 EPA / DHA. Εντεροδιαλυτές κάψουλες, φαρμακευτικής καθαρότητας και μοριακής απόσταξης.